Osobisty przewodnik po Pradze to już dziesiąty tytuł opublikowany przez znanego reportera i felietonistę. Mariusz Szczygieł, laureat Europejskiej Nagrody Książkowej za Gottland, był trzykrotnie nominowany do Nagrody Literackiej „Nike”, którą otrzymał w 2019 roku za książkę Nie ma. Nowe dzieło nawiązuje do jego poprzednich: Gottland oraz Zrób sobie raj, i jest ich swoistym uzupełnieniem, jeśli chodzi o tematykę czeską. Osobisty przewodnik po Pradze ukazał się dwadzieścia lat po pierwszym wyjeździe autora do stolicy Czech w roku 2000, kiedy to zachwycił się miastem, kulturą i językiem. Reporter opowiada o sześćdziesięciu niezwykłych miejscach: praskich kawiarniach, willach, teatrach, kościołach, pomnikach, starych dworcach, zaułkach, ulicach, lampach i zielonych zakątkach miasta. Ważne jest słowo osobisty przewodnik, gdyż mało tu o Złotej Pradze, Hradczanach i Moście Karola. O tym możemy przeczytać w tradycyjnych przewodnikach. Są natomiast opisane między innymi: mur Hrabala, kawiarnia Montmartre, aleja Paryska, nietypowe pomniki Franza Kafki, Teatr Stanowy, gdzie • Mozart dyrygował pierwszym wykonaniem Symfonii Praskiej, kubistyczne domy, oryginalny pomnik Jaroslava Haška, kamienica Havlów, przylegająca do słynnego Tańczącego Domu zaprojektowanego przez dekonstruktywistę Franka Gehry’ego, i wiele innych zadziwiających • obiektów. Opisy miejsc stanowią początek rozważań o czeskiej literaturze, muzyce, sztuce, architekturze, kuchni, historii i polityce. Wplecione są tu wspomnienia, refleksje, a nawet dialogi, dzięki którym Szczygieł przywołuje również inne znane postacie czeskiej kultury, takie jak: „szalejący reporter” Egon Erwin Kisch, pisarz Ota Pavel, Karel Čapek, światowej sławy kompozytor Antonin Dvořak, Meda Mládkova, słynna kolekcjonerka sztuki promująca obrazy i rzeźby rodaków w USA, piosenkarz Karel Gott, tłumaczka Helena Stachova, projektantka mody Blanka Matragi. W książce znajdziemy cytaty z powieści Bohumila Hrabala oraz analizę czeskiego charakteru i mentalności. Opisy i rozważania okraszone są czarnym humorem i swoistą melancholią, rzeczywistość, absurd i groteska tworzą interesujący miszmasz. W Osobistym przewodniku po Pradze umieszczone są również fotografie opisywanych miejsc wykonane na potrzeby tej książki przez znakomitego fotografa Filipa Springera. Oprawa plastyczna tomu z żółtymi akcentami nawiązuje do wystroju praskiej awangardowej willi Müllerów z lat 30., do koloru drzwi prowadzących z jadalni • na dach i do barwy jednakowych zasłon zaprojektowanych identycznie • dla całego niezwykłego domu. Okładka to zdjęcie fragmentu tarasu wykonane przez Springera. Osobisty przewodnik to zatem również interesująca realizacja projektu grafi cznego i typografi cznego (Dominika Jagiełło). Zawiera on także dodatki w postaci rekomendacji klasycznych przewodników po Pradze wybranych przez Szczygła, spisu źródeł, z których korzystał, oraz miejsca na notatki. Po lekturze tej książki nabieramy chęci zwiedzenia Pragi, jeśli jeszcze jej nie znamy, przeczytania kolejnych czeskich powieści i głębszego poznania • tej kultury. • Małgorzata Kulisiewicz

Współczesne grupy społeczne, które przez wiele wcześniejszych wieków egzystowały w strachu i ucisku, w końcu mogą w pełni żyć i nie bać się tego, kim są. Wydawać się może, że dużo w tej kwestii zostało już zrobione, a świadomość ludzka jest mocniej ukierunkowana na • osiąganie kolejnych stopni owej wolności. Mimo wszystko być może jesteśmy dopiero niedaleko połowy tej drogi i wiele jest jeszcze do zrobienia, choć – jak pokazują historie wielu krajów europejskich – istnieją społeczności, które zdają się cofać w tym obszarze. Belén – pseudonim bohaterki książki – miała dwadzieścia sześć lat, kiedy z bólem brzucha trafiła do szpitala. Towarzyszyła jej matka. Obawy • były tym większe, że niedawno przeszła operację z powodu zapalenia • otrzewnej. Pacjentka nie wiedziała, że była w ciąży i że w szpitalu nastąpiło samoistne poronienie. Personel medyczny potraktował ją jak przestępczynię, zdradzając równocześnie tajemnicę lekarską policji. Wobec kobiety zastosowano areszt tymczasowy, a w niecałe trzy lata później, które odsiedziała w więzieniu, usłyszała wyrok ośmiu lat pozbawienia wolności. Reportaż Any Eleny Correi opisuje m.in., w jaki sposób adwokatka Soledad dowiedziała się o przypadku Belén, pomogła dziewczynie uzyskać uniewinnienie i wyjść na wolność. Sprawa Argentynki odbiła się echem niemalże na wszystkich kontynentach, spowodowała masowe protesty w kraju bohaterki, wiele akcji wspierających na całym świecie, doprowadzając w konsekwencji do zmiany opresyjnego prawa wobec argentyńskich kobiet i uzyskania przez nie dostępu do darmowej aborcji. Książka ukazuje wielką niesprawiedliwość wobec kobiet, szczególnie tych pochodzących z nizin społecznych, które nie mogą decydować o sobie, nie są odpowiednio wyedukowane seksualnie. Udowadnia również, że poprzez wspólne działanie można wiele osiągnąć, że solidarność w ludziach jeszcze nie umarła i ma wielką moc, jeśli znajdą się osoby świadome i kompetentne, żeby pomagać uciśnionym. Książka wskazuje na jeszcze jeden bardzo ważny aspekt współczesnego życia: funkcjonowanie mediów społecznościowych, które często są • poddawane krytyce. To dzięki istnieniu takich nośników świat dowiedział się o Belén, ludzie zareagowali, Argentynki zorganizowały się i wywalczyły własne prawa. Czytelnik może poczuć wielki optymizm, kiedy uświadomi sobie, że ma w rękach tak potężne narzędzie, którego skuteczność powoduje pozytywne i dobre zmiany. Oczywiście na myśl nasuwa się również sytuacja kobiet w naszym kraju i coraz bardziej restrykcyjne prawo, godzące w ich godność i doprowadzające do drastycznych przypadków. Książka, mimo trudnego tematu, jest tak napisana i przetłumaczona, że czyta się ją jednym tchem. Historia • Belén może budzić współczucie i złość, chociaż z utworu bije radość, dużo pozytywnej energii i optymizmu. Może po części miał na to wpływ sam charakter bohaterki emanującej dobrem, mającej w sobie wiele wrażliwości i delikatności. • Paweł Czachor

W związku z przypadającą w tym roku 55. rocznicą śmierci Haliny Poświatowskiej polecam interesującą biografię Uparte serce napisaną przez Kalinę Błażejowską. Jest to ciekawa opowieść o krótkim i trudnym życiu poetki związanej z Krakowem. Autorka biografi i to absolwentka dziennikarstwa i filmoznawstwa, redaktorka Tygodnika Powszechnego. W oparciu o liczne listy, wspomnienia, opracowania biografi czne, a także poezję, prozę i inne utwory poetki Błażejowska stworzyła interesujący obraz jej życia. Halina Poświatowska z powodu bardzo poważnej choroby serca przeżyła zaledwie 32 lata. Wiedząc o tym, że ma niewiele czasu przed sobą, starała się intensywnie żyć, intensywnie kochać i tworzyć. Pisała erotyki, wiersze fi lozofi czne o śmierci • i przemijaniu, wydała cztery tomiki poezji: Hymn bałwochwalczy (1958), Dzień dzisiejszy (1963), Oda do rąk (1966), Jeszcze jedno wspomnienie (1968), powieść biografi czną Opowieść dla przyjaciela (1967) oraz jeden dramat. Książka jest pięknie wydana i bardzo ciekawa. Naprawdę warto po nią sięgnąć i poznać wiele interesujących informacji o samej bohaterce, o czasach, w których żyła, oraz o wybitnych osobach z jej otoczenia. • Halina Biniek

Kiedy słyszy się: Ryszard Kapuściński, od razu przychodzą do głowy pewne skojarzenia: mistrz, reportaż, fakt, tytuły jego najpopularniejszych książek. Istnieje jednak inna dziedzina sztuki pisarskiej, którą autor uprawiał – jest nią poezja. Mimo że tomik Prawa natury został opublikowany już kilkanaście lat temu, warto sobie o nim przypomnieć i sięgnąć do tego dzieła. Wiersze stworzone przez mistrza reportażu pozwalają odnaleźć coś, co zadziwia w osobowości Kapuścińskiego: niezwykła delikatność, finezyjność, wręcz czułość w podejściu do szeroko pojętych spraw człowieczego bytu. Reporter • -poeta wychwytuje niuanse towarzyszące ludzkiej samotności, zagubieniu, niezrozumieniu i tworzeniu relacji. Najciekawszym wierszem podejmującym tematykę bliskości jest ten o incipicie Jak to się wszystko zapomina. To utwór o tym, że ludzie dla siebie ważni, którzy się poznali, trwali razem, byli zaangażowani we wspólnie tworzony świat, później – nie wiadomo dlaczego – odeszli od siebie; wtedy rozpoczął się proces wzajemnego zapominania. Warto zwrócić uwagę • również na wiersz, w którym podmiot liryczny zwierza się, że odkąd ważna dla niego osoba jest blisko, coś z jej istoty rozlewa się, rozprzestrzenia i w konsekwencji cały świat staje się tą osobą i nabiera sensu. Różnorodność tematów podejmowanych przez Kapuścińskiego jest szeroka, choć da się wyróżnić te, które szczególnie interesowały reportera. Są to opisy miejsc, które autor odwiedził, to także śmierć, Bóg, motywy biblijne, zagubienie człowieka, egzystencjalny ból i wyobcowanie, zawodząca pamięć. Poezja Kapuścińskiego to „wiersze reporterskie”, w których pisarz relacjonuje śmierć żołnierza, czy • przytacza opisy wystawy fotograficznej. I jest to przede wszystkim sztuka. Kapuściński często podejmuje problematykę własnych zmagań z tworzeniem, pisze o gorączkowych i zdezorientowanych armiach słów toczących w nim bój, wspomina poetów, informuje, czym dla niego jest sama poezja i wreszcie wątpi w słowo pisane, niepotrafiące w pełni oddać tego, co najważniejsze, gdyż docieranie do prawdy odbywa się poprzez ciszę. W dwóch wierszach mistrz reportażu pisze także o muzyce jazzowej, która wydaje się być najwyższą formą sztuki, jest w stanie dotrzeć do nieba i przenieść odbiorcę w inne wymiary. Przeżywanie i próba interpretacji twórczości poetyckiej Kapuścińskiego są w pewien sposób niezwykłe i dają okazję, by pochylić się nad tym, co wspólne i co dotyczy każdego bez wyjątku, a dzięki temu pozwalają dostrzec, że mistrz był także człowiekiem. • Paweł Czachor

W mlekiem i miodem płynącym królestwie Coniemiara władał król Alfred Arcydzielny, przy wątpliwym wparciu dwóch chciwych i knujących lordów – Fujpluja i Oklapa. Kraj ten słynął w całym świecie z jedzenia. W każdym regionie produkowano inne specjały, i tak stolica państwa Eklerona szczyciła się wspaniałymi cukiernikami, którzy wypiekali wyśmienite ciasta, Serwata wytwarzała dla całego kraju sery, Baleronburg – kiełbasy, szynki i inne mięsne specjały, a Karafa – kraina winnic – robiła najlepsze wina w całym świecie. Jednak nie wszyscy mieszkańcy Coniemiary opływali w dostatki, otóż na dalekiej północy istniała kraina zwana Błotami, gdzie oprócz gumowatych • grzybów i suchej trawy nie rosło nic, a mieszkańcy byli biedni i niedożywieni. Mieli za to legendę o Ikabogu – potworze pożerającym owce, dzieci, a nawet dorosłych. I właśnie to podanie o bestii z bagien stanowi kanwę całej historii opowiedzianej przez J.K. Rowling. • Ikabog to cudowna baśń napisana barwnym językiem, ukazująca wiele prawd o otaczającym nas świecie, o walce dobra ze złem, o przyjaźni, o odwadze, ale także o zgubnej i tragicznej w skutkach sile kłamstwa. • Książka zabiera nas do fantastycznie wykreowanego świata, który tylko z pozoru jest idealny. Wspaniałym uzupełnieniem tej historii są ilustracje wykonane przez dzieci. Wielkie brawa również dla tłumaczy, którzy doskonale oddali w języku polskim charakter każdej przedstawionej postaci i każdego opisanego miejsca. Jeśli chcecie dowiedzieć się, czy Ikabog to tylko legenda, przeczytajcie koniecznie. • Anna Jędrzejowska